አኑስ ሆሪቢሊስ

     ያለፈው የአውሮፓውያን አመት ብዙ የተፈጥሮ አደጋዎች የተስተናገዱበት አመት ነው፡፡ እዚህ አጠገባችን ስፔይን በጎርፍ አደጋ የደረሰውን ጥፋት አይተናል፡፡ ኢትዮጵያም ምድሪቱ እየንቀጠቀጠች ታስፈራራናለች፡፡ አመቱ ሲገባደድ ደግመን ደጋግመን የሰማነው የአየር ንብረት ዜና ምድራችን እንደ አምና ጨርሶ ሞቃ እንደማታውቅ ነው፡፡

     በዚች አጭር መጣጥፍ በ 2024 በአለማችን የተከሰቱትን ዋና የተፈጥሮ አደጋዎችን እና ለአደጋዎቹ መክፋት የከባቢ አየር ለውጥ ያለውን ድርሻ ለመቃኘት እንሞክራለን፡፡

     የኬራላ ግዛት ሀገር ጎብኝዎች ከሚያዘወትሯቸው ቦታዎች አንዷ ስትሆን በሕንድ ደቡብ ጠረፍ ትገኛለች፡፡ ኦገስት 20/2024ጠዋት በዌያናድ ወረዳ ኮረብታዎች  ሲጥል በቆየው ከባድ ዝናብ ላይ ከባድ የመሬት መናድ ፈጥሯል፡፡ በዚህም ሳቢያ የቀዬው ነዋሪዎች በመኝታቸው እንዳሉ ውኃ፣ ጭቃና፣ቋጥኝ ተደርምሶባቸው ሞተዋል፡፡ በአደጋው 205 ሰዎች ሲሞቱ 200ው ደሞ ጠፍተዋል፡፡ (REUTERS)

በጎ ፈቃደኞች በነፍስ አንድን ሙከራ ላይ ቾራለማላ (ዌያናድ)  World Weather Attribution

     እሌኒ አውሎ ነፋስ በደረጃ 4 የተመዘገበ ሲሆን ባለፈው ሰፕተምበር 2024 አሜሪካን፣ ኩባንና፣ ሜክሲኮን አጥቅቶ 230 ህይወት ሲቀጥፍ 55 ሚሊዮን ዶላር ንብረት አውድሟል፡፡ (Deccan Herald፣26 Dec 2024)

    አሁንም በሰብተምበር 2024 ያጊ የተባለው የእስያ ከባድ ዝናብ የቀላቀለ ነፋስ ሰሜን ቪኤትናምን መትቶ ብዙዎችን ገgድሏል. በሰአት 245 ኪ/ሜ የሚበረው ይኸው ንፋስ በደቡብ ምስራቅ እስያ ከ 800 በላይ ህይወት ቀጥፏል፡፡ (ዝኒ ከማሁ)

ታይፎን ያጊ ፎቶ UNICEF East Asia Pacific

     የጃፓን መንግስት በሬክተር ስኬል 7.6 የተመዘገበ የምድር መንቀጥቀጥ ማዕከላዊ ጃፓን ውስጥ መድረሱን ገጸ፡፡ የምድር መንቀጥቀጡ ያስከተለው ጉዳት እስከ 2.6 ትሪሊዮን የን ወይንም 17.6 ቢሊዮን ዶላር ሊደርስ እንደሚችል አስታውቋል፡፡ (KYODO NEWS )

      በቅርቡ በካሊፎርኒያ ግዛት ሎስ አንጀለስ ከተማ እና አካባቢ የደረሰውን የከፋ የእሳት ቃጠሎ አስመልክቶ ዶናልድ ትራምፕ የግዛቱን እና ከተማውን አስተዳደሮች (ሁሉም ዲሞክራቶች ናቸው) ወቅሷል፡፡ ለደረሰው የህይወት መጥፋት እና የከፋ የንብረትም እነዚሁኑ አካላት ተጠያቂ አድርጓል፡፡

      በእርግጥ እሳት አደጋው ከተነሳ በኃላ መደረግ በሚገባው ጥንቃቄ እና በጊዜ መወሰድ ከሚገባው እርምጃ አንጻር የካሊፎርኒያ ግዛትና የሎስ  አንጀለስ ከተማ መስተዳድሮች ሊጠየቁ ይገባል፡፡ ይህም ቢሆን ተገቢው ማጣራት ከተደረገ በኃላ፡፡

     ይህ ጉዳይ እንዳለ ሆኖ ዋናው የእሳት አደጋው ውድመት ከቀድሞው የከፋ መሆን ትልቁን ሚና የሚጫወተው የአለም እየሞቀች መሄድን ተከትሎ የተከሰተው የአየር ንብረት ለውጥ ነው፡፡ የአለምን እየሞቀች መሄድ (ግሎባል ዋርሚንግ) አምጪዎቹ ደሞ በፋብሪካዎች እና መኪና ጭስ ሳቢያ ወደ ከባቢ አየራችን የሚለቀቀው የካርቦንዳይኦክሳይድ መጠን መጨመር ነው፡፡ እሱም በተራው የግሪንሀውስ ጋዝ ውጤት ያመጣል፡፡

     በዚህ ረገድ ባለሙያ የሆኑ በሳሎች ወደፊት በስንክሳር ላይ ሰፋ ያለና እኛ አሁን ከምናቀርበው የተሻለ መጣጥፍ ይልኩልናል ብለን ተስፋ እናደርጋለን፡፡ እስከዚያው የግሪን ጋዝ ምን እንደሆነና ተያያዥ ውጤቶቹን በተመለከተ ‘’ናሽናል ግሪድ ግሩፕ’’ በ 23 ፌብርዋሪ 2023 ያቀረበውን ጽሁፍ ዋቢ አድርገን የሚከተለውን ለአንባቢዎቻችን ጀባ እንላለን፡፡

     እንግዲህ ግሪንሀውስ ጋዝስ (ከዚህ በኃላ GHGs ብለን የምንጠራቸው) ያው ጋዞች ሲሆኑ በከባቢ አየራችን ሙቀትን አጥምደው እንዳይተን የሚያደርጉ ናቸው፡፡

     ነገሩ እንዴት ነው? ቀን ቀን ጸኃይ በከባቢ አየራችን ላይ በማብራት የምድር ገጽን ታሞቃለች፡፡ ሌሊት ጸኃይ ስለሌለች የምድር ገጽ ይቀዘቀዝና ቀን የተቀበለውን ሙቀት ወደ አየር ይለቀዋል፡፡ ይሁንና የተወሰ አየር በከባቢ አየራችን በ GHGs ተጠምዶ እንዲቆይ ይሆናል፡፡ ይህ ነው እንግዲህ የምድራችን የአየር ጸባይ በአማካይ 14 ዲግሪ ሴንት ግሬድ ላይ እንዲረጋ የሚያደርገው፡፡

       የሰው ልጅ በዚህ አይነት እህል እየበላ ውኃ እየጠጣ፣ አንዳንዴም ጮማ እየቆረጠ ጠጅ እየጠጣ፣ ተፈጥሮም ሚዛኑን ጠብቆ ፍጥረት ለሚሊዮን አመታት በሰላም ይኖር ነበር፡፡    የግሪንሀውስ ጋዝስ በራሱ ምንም ሳንካ አልነበረውም መጠኑን እንደጠበቀ ቢቆይ ኖሮ፡፡ እህት ፕላኔታችን ማርስ ጠፍ መሬት ሆና ሙት ፕላኔት የሆነችው እኮ አንዱም በ GHGs በሚፈለገው ልክ ባለመኖሩ ነው፡፡

    ወደ ቀደመ ነገራችን እንመለስና ቀጥለን  ስለ GHGs እና ስለ ግሪንሀውስ ውጤቶች (greenhouse effect) እንመልከት፡፡ እነዚህ ግሪንሀውስ ውጤትን የሚያመጡ ጋዞች እንደ መስተዋት ግድግዳ ሆነው የከባቢአየርን ሙቀት ልኩን ጠብቆ እንዲቆይ ያደርጉታል፡፡ ልክ በዘመናዊ የአበባ እርሻዎች እንደምታዩዋቸው አረንጓዴ ሸራዎች አበባው በበዛ ጸኃይ እንዳይደርቅ፣ ሙቀት አንሶትም እንዳይጠወልግ እንደሚያደርጉት አይነት መንከባከብ እና ጥበቃ፡፡ ለዘመናዊ እርሻዎች የተጠቀምንበትን አረንጓዴ ሸራ ለከባቢ አየር ስናደርገው ግሪንሀውስ ጋዝስ ተባለ፡፡

     አለ እነዚህ ግሪንሀውስ ጋዝስ የአለማችን የአየር ጸባይ ከዜሮ በታች 18 ዲግሪ ይሆን ነበር፡፡ በዚህ -18 ዲግሪ ሴንት ግሬድ ደሞ ሕይወትን ማቆየት ባልተቻለ፡፡

    ስለዚህ እነዚህ ምድር በጣምም ሳትሞቅ በጣምም ሳትበርድ ለፍጡር የተስማማች እንድትሆን ያደረጋትን የግሪንሀውስ ጋዞች እንዳሉ ስራቸውን እንዲቀጥሉ መተው ጥሩ ነገር ነበር፡፡ ግን አልሆነም

     ቢል ኮዝቢ የተባለው ጥቁር አሜሪካዊ ኮሚክ የፊልም ተዋናይ ‘’ IS THREE A CROUD” በተባለ መጽሀፉ አንድ ተረክ አለው፡፡ 

‘’እግዚአብሄር መጀመርያ ቀን ሰማይንና ምድርን ፈጠረ፣ በሁለተኛው ቀን ጸኃይን፣ ጨረቃንና ከዋክብትን ፈጠረ፣ በሶስተኛው ቀን ዝሆንን ፈጠረ፡፡ እዚህ ላይ ቢያቆም ጥሩ ነበር፡፡ ግን አልሆነም፣ በአራተኛው ቀን ሰውን ፈጠረ!’’

      እንግዲህ ተስተካክሎ ይካሄድ የነበረ ጤነኛ አኗኗርን የሰው ልጅ ማበላሸት ያዘ፡፡ የሰው ልጅ ድርጊቶች ተፈጥሯዊ የግሪንሀውስ ኢፌክትን (ውጤትን) ቀያየረው፡፡ በዚህ ድርጊቱ የግሪንሀውስ ጋዝስ የሚለቁትን የሙቀት መጠን በአስፈሪ መጠን እየጨመሩት መጡ፡፡ ሳይንቲስቶች አሁን ግሪንሀውስ ጋዞች ለአለም ሙቀት መጨመር እና ለአየር ንብረት ለውጥ ምክንያት እንደሆኑ ይስማማሉ፡፡

      ነገሩ እንዴት መሰላችሁ? ከ 1850 የእንግሊዝ ኢንዱስትሪያል አብዮት ጀምሮ አውሮፓውያንና የተቀሩት በኃላ የመጡት ኢንዱስትሪያላዊ ሀገራት በጣም የበዛ የግሪንሀውስ ጋዞችን ወደ ከባቢ አየር መልቀቅ ጀመሩ፡፡ አስቡት እንግዲህ አንድመቶ ሰባ አምስት አመት ሙሉ በየጊዜው እየጨመረ በሚሄድ መጠን የግሪንሀውስ ጋዞቹን መጠን ከጤነኛ ልኩ እየጨመሩት ሲሄዱ፡፡

    በተለይ ባለፉት ሰላሳ አመታት ይህ ሁኔታ ተባብሶ ቀጥሏል፡፡ ነገሩን ትንሽ ለማፍታታት ያህል፣ ለመሆኑ ዋና ዋኖዎቹ የግሪንሀውስ ጋዞች የትኞቹ ናቸው?

 በመጀመርያ ዋናውን፣ ካርቦንዳይኦክሳይድ

    ካርቦንዳይኦክሳይድ በተፈጥሮአዊ ሂደቶችም ወደ አየር ይለቀቃል፡፡ ለምሳሌ እኛም እንስሳትም የምንተነፍሰው ካርቦንዳይኦክሳይድ ነው፡፡ በተጨማሪም በእሳተ ገሞራም እንዲሁ፡፡ ይሁን እንጂ በከባቢ አየር የሚገኘው የካርቦንዳይኦክሳይድ መጠን በ 50% መጠን የጨመረው ከኢንዱስትሪያዊ አብዮት መጀመር በኃላ ነው፡፡ከዚህ በተጨማሪም ሰው  እንደ ድንጋይ ከሰል፣ ንፍጣ፣ እና ነዳጅ ዘይት መሳሰሉትን የቅሬተ አካላትን ዘይቶችን ለተለያየ ጉዳይ ሲያነድ እንዲሁ ካርቦንዳይ ኦክሳይድን በገፍ ወደ ከባቢ አየር ይለቃል፡፡ የደን ቃጠሎም እንዲሁ ትልቅ የካርቦንዳይ ኦክሳይድ ምንጭ ነው፡፡

    ሌላው ምንጭ ሜቴን የተባለው አየር ነው፡፡ ሜቴን በተፈጥሮአዊ ሂደትም ይፈጠራል፡፡ ግን ሰውም ቢሆን ለጥፋት ስራ አይፈታምና፣ በከብት እርባታ ሂደት፣ በቁሻሻ አደፋፍ፣ በሩዝ እርሻ ሂደትም ሰው ሜቴንን ወደ ከባቢ አየር በበዛ መጠን ይለቃል፡፡

    ሶስተኛው ምንጭ ኒትሮስ ኦክሳይድ ይባላል፡፡ ይህ ጋዝ በከፍተኛ መጠን ወደ አየር የሚለቀቀው በኬሚካል እና ኦርጋኒክ ማዳበሪያነት ሂደት፣ ራሱ ጋዙንም በማምረት እና በባዮማስ ማቀጣጠል ሂደት ነው፡፡

     ጤዛም እንዲሁ ባይበዛም ለግሪንሀውስ ጋዝስ የራሱ አበርክቶ አለው፡፡

     የግሪንሀውስ ጋዝስን ለመቀነስ ምን እናድርግ?

     ሁሉን ጥረት በማድረግ በ 2050 የካርቦንዳይኦክሳይድ አጠቃቀማችንን በ 2050 ዜሮ ለማድረግ እንቻል፡፡ ማህበረሰቡ በተቻለ መጠን የካርቦንዳይኦክሳይድ ተጠቃሚነቱን እንዲቀንስ ማድረግ ለከባቢ አየር ደህንነት ትልቅ አስተዋጽዖ ነው፡፡

     መድረስ ያለብን ግን ትንሽ ካርቦን፣ ብዙ ታዳሽ የኃይል ምንጭ ተጠቃሚ የሆነ አለም መፍጠር ነው፡፡ ለዚህም የቴክኖሎጂ አቅማችንን አዳብረን ከካርቦን ነጻ በሆነ የኤሌክትሪክ ኃይል ለመስራት መቻል፡፡ (national grid group,)

    የኤሌክትሪክ መኪናዎች አምራች ኩባንያ ባለቤት ኤሎን መስክ የዶናልድ ትራምፕ ዋና ባለሟል መሆን ትራምፕ ስለ አየር ንብረት ለውጥ ያለውን ግንዛቤ ለማስቀየር ከረዳ በጣም ጥሩ ነበር፡፡ ዶናልድ ትራምፕ አቋሙን ለመቀየር የማይችል ሰው አይደለም፡፡ በቲክ ቶክ ላይ ያደረገው ቀኝ ኃላ ዙር ለውጥ ጥሩ ማሳየያ ነው፡፡

    ስንክሳር ለአንባቢዎቿ ይህን በተመለከተ የራሳቸውን አስተዋጽዖ አሳንሰው እንዳይመለከቱ ለማሳሰብ ትወዳለች፡፡ እያንዳንዳችን አቅም ካለን የኤሌክትሪክ መኪና ብንጠቀም፣ በቁሻሻ አጠቃቀም ረገድ አስፈላጊውን ጥንቃቀቄ ብናደርግ፣ በተቻለን መጠን የፕላስቲክ አጠቃቀማችንን ብንቀንስ ትንሽ ነገር አይደለም፡፡ ከሰል ለምግብ ማብሰያነትም ሆነ ለሙቀት አለመጠቀም፡፡ የአካባቢ ጥበቃን ከግምት ውስጥ አስገብተው የተሰሩ ነገሮችን መርጦ በመግዛት፣ እንዲሁም ታዳሽ ነገሮች ለምሳሌ የተጠቀምንባቸውን ፕላስቲክ ነገሮች አድሰው ለሚሰሯቸው አካላት ለማስረከብ ብንችልም እንዲሁ፡፡

     በአለም አቀፍ ደረጃ ከተሄደ ደሞ ዋናው የ2016ቱ የፓሪስ ስምምነት ነው፡፡ ብዙዎቻችሁ ስለዚህ ስምምነት ሰምታችሁም አንብባችሁም ታውቁ ይሆናል፡፡ ዘ ይኾነ ኾይኑ – ያወቃችሁም እንድታስታውሱት፣ በደንብ የማታውቁትም የተሻለ ግንዛቤ እንዲኖራችሁ፣ የማታውቁትም እንድታውቁት ስለ ፓሪስ ስምምነቱ የሚከተለውን ለጤናችን!

      የፓሪስ ስምምነት የህግ አሳሪነት ያለው በአየር ንብረት ለውጥ ላይ የተደረገ አለም አቀፋዊ ስምምነት ነው፡፡ ፓሪስ ላይ በ2016  የተባበሩት መንግስታት የአየር ንብረት ለውጥ ኮንፌራንስ (COPC21) ባደረገው ስብሰባ የተደረሰበት ስምምነት ሲሆን 196 አገራት በፊርማቸው አጽድቀውታል፡፡

የፓሪስ ስምምነት ተፈራራሚዎች

      የስምምነቱ ዋና ግብ የአለምን የሙቀት መጠን ከ ቅድመ-ኢንደስትሪያል መጠን  ከ2 ዲግሪ ሴንቲግሬድ በታች እንዲይሆን ማድረግ፣ እንዲሁም የአየር ንብረት መወሰኛ ነጥብን ቅድመ-ኢንደስትሪያላይዜሽን ከ 1.5 በላይ እንዳይጨምር መገደብ፡፡

     ይሁን እንጂ ከቅርብ አመታት ወዲህ፣ የአለም መሪዎች በዚህ ምዕተ አመት መጨረሻ፣ የአለምን ሙቀት (ገሎባል ዎርሚንግ) መጠን ከቅድመ – ኢንዱስትሪያላዊ መጠን 1.5⁰ C ብቻ በልጦ እንዲገኝ ማድረግ አስፈላጊ መሆኑን አስምረውበታል፡፡

      ይህም የሆነበት ምክንያተት የተባባሩት መንግስታት በይነ-መንግስታዊ ፓኔል የ1.5⁰ C ገደብ ማለፍ እንደ አደገኛ ድርቅ፣ የሙቀት ሞደጎች እና እጅግ ከፍተኛ ዝናብ የመሳሰሉ መቅሰፍቶችን ሊያስከትል እንደሚችል  በመጠቆማቸው ነው፡፡ (UNITED NATION CLIMEATE CHANGE)

High Res pictures

ምንጮች

Deccan Herald፣26 Dec 2024

KYODO NEWS – Jan 25, 2024 

national grid group, February 23 2023

REUTERS By Munsif Vengattil, Chris Thomas and Jose Devasia፣ August 2, 20242

World Weather Attribution፣ 14 August, 2024

UNITED NATION CLIMEATE CHANGE – Process and meetings – The Paris Agreement.